“Айылдык аймактарда, шаарларында түздөн-түз мамлекеттик башкарууну жана анын режимин киргизүү тартиби жөнүндө жобону бекитүү тууралуу” Кыргыз Республикасынын Президентинин 2022-жылдын 14-июнундагы ПЖ № 183 Жарлыгы жөнүндө

This post is also available in: Kyrgyz

Президенттин бул жарлыгы «Жергиликтүү мамлекеттик администрация жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 24-беренесинин 1-бөлүгүнө көрсөтүлгөн укук бузуулар жасалган учурда, Президент Конституцияда, өзгөчө абал жөнүндө конституциялык мыйзамда каралган чараларды көрүүгө, анын ичинде буга күнөөлүү жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын ишин токтото турууга жана соттук чечим чыгарылганга чейин ушул аймакта түздөн-түз  мамлекеттик башкаруу киргизүүгө укуктуу деген  норманы турмушка ашыруу максатында кабыл алынган.

«Ал ченемге ылайык жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары Кыргыз Республикасынын Конституциясына, мыйзамдарына жана башка ченемдик укуктук актыларына ылайык келбеген актыларды чыгарууга же аракеттерди жасоого, конституциялык түзүлүшкө жана улуттук коопсуздукка коркунуч келтирүүчү аракеттерди жасоого, ошондой эле мамлекеттин аймактык бүтүндүгүн бузууга, улуттар аралык жана диний араздашууну үгүттөөгө жана козутууга багытталган аракеттерди жасоого укуксуз.

Жобо менен айыл аймактарында, шаарларда түздөн-түз  мамлекеттик башкарууну киргизүүнүн, жүзөгө ашыруунун жана жокко чыгаруунун укуктук механизми аныкталды.

Айыл аймактарында жана шаарларда түздөн-түз  мамлекеттик башкарууну киргизүү кризистик кырдаалдарды алдын алуу боюнча превентивдик, саясий жана социалдык иш-чараларды жүргүзүү үчүн зарыл чара катары киргизилет.

Айыл аймактарында, шаарларда түздөн-түз  мамлекеттик башкарууну жана анын режимин киргизүү – бул өзгөчө абал киргизүүгө чейинки стадия.

Түздөн-түз мамлекеттик башкаруу айылдык аймактарда жана шаарларда жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын кабыл алган актылары:

1) мамлекеттин конституциялык түзүлүшүнө, улуттук коопсуздугуна жана аймактык бүтүндүгүнө коркунуч жаратканда;

2) улуттар аралык, диний араздашууга жана көпчүлүктүн тополоңуна;

3) тиешелүү аймакта коомдук-саясий кырдаалдын курчушуна, социалдык-экономикалык абалынын олуттуу начарлашына алып келген учурларда киргизилет.

Мындай башкарууну киргизүүдө маселенинин тиешелүүлүгүнө жараша улуттук коопсуздук жана ички иштер маселелерин тескеген ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдардын экономика жана финансы чөйрөсүндөгү ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдардын корутундулары эске алынат.

Түздөн-түз мамлекеттик башкарууну киргизүү менен бир эле убакта жергиликтүү кеңештердин депутаттарынын, жергиликтүү өз алдынча башкаруунун аткаруу органдарынын жетекчилеринин ыйгарым укуктары токтотулуп турат.

Түздөн-түз мамлекеттик башкарууну киргизүү менен Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин Төрагасы – Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясынын Жетекчиси (мындан ары-Төрага) тиешелүү айыл аймактарында жана/же шаарларда аткаруучу-тескөөчү функциялар жана ушул Жободо каралган ыйгарым укуктар берилген жергиликтүү жамааттын иштерин убактылуу башкаруучуну (мындан ары – убактылуу башкаруучу) дайындайт.

Убактылуу башкаруучу болуп төмөнкүлөр дайындалат:

– айыл аймактарында жана райондук маанидеги шаарларда – тиешелүү райондун жергиликтүү мамлекеттик администрациянын башчысынын орун басарларынын бири;

– облустук маанидеги шаарларда – Кыргыз Республикасынын Президентинин тиешелүү облустагы ыйгарым укуктуу өкүлүнүн орун басарларынын бири;

– республикалык маанидеги Бишкек жана Ош шаарларында – Кыргыз Республикасынын Президенти тарабынан аныкталган кызмат адамы.

Айыл аймактарында, райондук жана облустук маанидеги шаарларда убактылуу башкаруучу болуп башка адамдар дайындалышы мүмкүн.

Облустук маанидеги шаарларга карата Төрага тарабынан убактылуу башкаруучуну дайындоо боюнча ыйгарым укуктар Президенттин облустардагы ыйгарым укуктуу өкүлүнө, ал эми айыл аймактарына жана райондук маанидеги шаарларга карата – жергиликтүү мамлекеттик администрациянын башчысына – тиешелүү райондун акимине берилиши мүмкүн.

Убактылуу башкаруучу Президентке, Төрагага,  ошондой эле Төрага тарабынан берилген ыйгарым укуктардын негизинде аны убактылуу башкаруучу кылып дайындаган Президенттин облустагы ыйгарым укуктуу өкүлүнө же жергиликтүү мамлекеттик администрация башчысына – акимге отчет берет.

Төрагасы аныктаган мамлекеттик орган түздөн-түз мамлекеттик башкарууну киргизүүдө алып келген жергиликтүү кеңештердин токтомдорун конституциялык эмес деп таануу жөнүндө Кыргыз Республикасынын Конституциялык сотуна жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын актыларын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын кызмат адамдарынын аракеттерин мыйзамсыз (укукка жат) деп таануу жөнүндө мыйзамдарда каралган тартипте жалпы юрисдикциядагы сотторго кайрылат.

Соттун кайрылууну канааттандыруудан баш тартуу жөнүндө белгиленген тартипте күчүнө кирген соттун чечими киргизилген түздөн-түз мамлекеттик башкаруунун аракетин токтотууга жана жергиликтүү кеңештердин, жергиликтүү өз алдынча башкаруунун аткаруу органдарынын жетекчилеринин ыйгарым укуктарын кайра калыбына келтирүүгө алып келет.

Сот тарабынан  кайрылуу канааттандырылып, кырдаалдардын келип чыгышына себеп болгон деп аныкталган учурда түздөн-түз мамлекеттик башкаруунун мөөнөтү 6 айга чейин узартылышы мүмкүн.

Жергиликтүү кеңеш тарабынан кабыл алынган жана тиешелүү айыл аймактарында жана шаарларда түздөн-түз мамлекеттик башкарууну киргизүүгө алып келген акт сот тарабынан конституциялык эмес жана/же мыйзамсыз, укукка жат деп таанылган учурда соттун чечими күчүнө киргенден кийин Президент тиешелүү жергиликтүү кеңешти таркатууга жана кеңештин жаңы курамын шайлоону жарыялоого укуктуу.

Ошол эле учурда тиешелүү айыл аймактарында жана шаарларда түздөн-түз мамлекеттик башкаруунун мөөнөтү жергиликтүү кеңештин жаңы шайланган курамынын ыйгарым укуктары расмий башталган күнгө чейин узартылышы мүмкүн.

Жогорудагылардан сырткары айыл аймактарында жана шаарларда түздөн-түз мамлекеттик башкаруу  түздөн-түз мамлекеттик башкаруу киргизилген мөөнөт аяктаганда,  ошондой эле Президенттин чечими менен түздөн-түз мамлекеттик башкарууну киргизүү үчүн негиз болгон себептер жана кесепеттер жоюлган учурда киргизилген  түздөн-түз мамлекеттик башкаруу мөөнөтү аяктаганга чейин жокко чыгарылышы мүмкүн.

Түздөн-түз мамлекеттик башкаруу мөөнөтүнүн аякташы же мындай башкарууну мөөнөтүнөн мурда жокко чыгаруу жергиликтүү кеңештердин, ошондой эле жергиликтүү өз алдынча башкаруунун аткаруу органдарынын жетекчилеринин ыйгарым укуктарын кайра калыбына келтирүүгө алып келет.